ცხელი ხაზი:(0431) 24-26-51, 595250309
ქუთაისი მსოფლიოს ერთ-ერთი უძველესი ქალაქია. მისი ასაკი დაახლოებით 3500 წელს მოითვლის. მე-6 საუკუნის ბიზანტიელი ისტორიკოსი პროკოფი კესარიელი თვლიდა, რომ ქუთაისი კოლხეთის მეფის - აიეტის რეზიდენცია ,,აია-კუტაია“ იყო. ძველი ქუთაისი დეტალურად არის აღწერილი ძვ.წ. მე-3 საუკუნის ბერძენი პოეტისა და მეცნიერის აპოლონიოს როდოსელის მონუმენტურ ეპიკურ პოემაში - ,,არგონავტიკა“.
აღნიშნული პოემა წარმოადგენს ძვ.წ. მე-14-მე-13 საუკუნეების მიჯნაზე შექმნილი ბერძნული მითოლოგიის ბრწყინვალე ძეგლის - თქმულებების ოქროს საწმისისა და არგონავტების შესახებ ლიტერატურულ გადამუშავებას. მსოფლიოს ცნობილ ისტორიკოსთა უმრავლესობა ყოველთვის ემხრობოდა იმ აზრს, რომ არგონავტიკის სამყარო კოლხეთია, ხოლო აიეტის რეზიდენცია - ქუთაისი. ეს კიდევ ერხელ დადასტურდა 1984 წელს, როდესაც მე-20 საუკუნის ყველაზე ცნობილი მოგზაური ტიმ სევერინი საქართველოსა და ქუთაისს ეწვია.
ქუთაისი და მის ირგვლივ მდებარე ვრცელი ტერიტორია ისეთ ისტორიულ-გეოგრაფიულ ერთეულს ქმნიდა, რომელსაც საქართველოში ძველთაგანვე ,,ქვეყანას“ უწოდბდნენ. ამ ფონზე ჩამოყალიბდა ტერმინი ,,ქუთაისის ქვეყანა“ ამ ქუთათისის ქვეყანა. ქუთაისი და ქუთათისის ქვეყანა სხვადასხვა სახელწოდებებით არის ცნობილი:
,,შიდა ეგრისი“
,,ტიტანური აია“
,,კუტაისის მიწა“
,,მუხურისი“ ან ,,მოხირისი“
,,ქუთაისის სამოქალაქო - ყოველი სამოქალაქო“
მე-17 საუკუნიდან ამ ტერიტორიას ვაკე, ხოლო მე-18 საუკუნიდან ,,ფიცის კაცების სამკვიდრო მხარე“ ეწოდებოდა. ამ სახელწოდებიდან უმთავრესი და უპირველესი სახელია - „ქუთათისის ქვეყანა“, რომლის ერთ-ერთი უძველესი ქართული სახელდება უნდა იყოს „შიდა ეგრისი“.
ქუთაისი ყოველთვის იყო პოლიტიკური ცენტრი - რეგიონის, მხარის, საქართველოს გუბერნიის. საინტერესოა, რომ მე-8 საუკუნის პირველ ნახევარში ქუთაისი ,,შეთავსებით“ ქართლის ერისმთავართა დასავლურ რეზიდენციასაც წარმოადგენდა. მე-8 საუკუნის 80-იანი წლებიდან 978 წლამდე ქუთაისი დასავლურ-ქართული სახელმწიფოს - ,,აფხაზთა სამეფოს“ დედაქალაქი იყო. ამ პოზიციიდან ქუთაისმა მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა საქართველოს გაერთიანების საქმეში და ბაგრატ III ბაგრატიონმა სწორედ ქუთაისში გამეფებით დაიწყო საქართველოს გაერთიანება. ბაგრატ III-ს სამეფო გახდა ერთიანი ქართველი ხალხის - საქართველოს სახელმწიფო და ქუთაისიდან ჩაეყარა საფუძველი საქართველოს ოქროს ხანას. ქუთაისის სიონი (ბაგრატის ტაძარი) აშენდა, როგორც ახლადგაერთიანებული საქართველოს სიმბოლო. შეიძლება ითქვას
XI საუკუნის დასაწყსიდან 1122 წლამდე ქუთაისი საქართველოს დედაქალაქი იყო.
მე-11-მე-13 საუკუნეებში საქართველომ თავისი ძლიერებისა და განვითარების მწვერვალს მიაღწია. ეს პერიოდი მის ისტორიაში ცნობილია, როგორც „საქართველოს ოქროს ხანა“. 1008- 1122 წლებში საქართველოს დედაქალაქი ქუთაისი იყო. სწორედ ამ დროს ააგო მეფე დავით IV აღმაშენებელმა იუნესკოს მიერ მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შეტანილი გელათის მონასტერი. მეფე დავით IV აღმაშენებელი დაკრძალულია ქუთაისში, გელათის მონასტრის სამხრეთის კართან. პიროვნული ღირსებებისა, ქვეყნისა და ერის წინაშე უდიდესი დამსახურებისთვის იგი დიდ სახელწიფო მოღვაწედ და ძლევამოსილ მხედართმთავრადაა აღიარებული, რომლის მმართველობის ხანას განსაკუთრებული ადგილი უკავია საქართველოს ისტორიაში.
ერთიანი საქართველოს პერიოდში ქუთაისი სამეფო რეზიდენციის ფუნქციას ასრულებდა. აქ იყო მეფის სასახლე, ხაზინა და ზარაფხანა. 1259 წელს მეფე დავით ნარინმა ქუთაისი დასავლეთ საქართველოს რეზიდენციად აქცია და ქუთაისი და ლიხთიმერეთის სამეფო წყნარი ოკეანედან კარპატებამდე თითქმის ერთი საუკუნის განმავლობაში რჩებოდა თავისუფლების კუნძულად მონღოლური ბატონობის უზარმაზარ ოკეანეში. სწორედ ამ პერიოდიდან იწყებს აქტიურ დამკვიდრებას ტერმინი ,,იმერეთი“. ვახუშტი ბაგრატიონი წერდა - ,,დაჯდა ნარინ დავით მეფედ იმერთა - და ამიერიდან იწოდებოდა დავით და ამას ქვემოთნი მეფენი იმერთა მეფედ და არღ არა აფხაზთა.“ ქუთაისი დასავლეთ საქართველოს სამეფოს დედაქალაქის ფუნქციას 1329 წლამდე ასრულებდა, ვიდრე გიორგი მე-5 ბრწყინვალემ საქართველო არ გააერთიანა.
მე-15 საუკუნიდან საქართველოს დეცენტრალიზაციის პროცესმა პიკს მიაღწია. 1462-1489 წლებში ჩამოყალიბდა იმერეთის სამეფო, რომელმაც 1810 წლამდე იარსება. მთელი ამ ხნის მანძილზე სამეფოს დედაქალაქი ქუთაისი იყო. თუკი ლიხთიმერეთის სამეფო 1259-1329 წლებში მთელს დასავლეთ საქართველოს მოიცავდა, 1489-1810 წლებში არსებული იმერეთის სამეფო ძირითადად გეოგრაფიული იმერეთით შემოიფარგლებოდა და ქუთაისის დედაქალაქობას მცირე პოლიტიკური არეალით შემოიფარგლა. ქუთაისი დედაქალაქობასთან ერთად სამოურავოს ცენტრის ფუნქციასაც ითვისებდა. ქუთაისის მოურავს ჰქონდა ადმინისტრაციული, საგამომძიებლო და სასამართლო ფუნქციები. ქუთაისის მოურავი იმერეთის სამეფოს დანარჩენი 25 მოურავისაგან განსხვავებით ჰქონდა სარდლის წოდებაც. ამავე პერიოდში ქუთაისი ვაკის სადროშოს ცენტრიც იყო. 1810 წელს რუსეთის იმპერიამ გააუქმა იმერეთის სამეფო და მის ნაცვლად შექმნა იმერეთის ,,ობლასტი“ ანუ ოლქი, რომლის მთავარი ქალაქი ქუთაისი იყო. აქ ფუნქციონირებდა ,,იმერეთის დროებითი მმართველობა“, რომლის სათავეში რუსი მოხელე იდგა, დროებითმა მმართველობამ 1810-1840 წლებში იარსება და მმართველობის ცენტრთან ერთად ქუთაისი ამავე დროს იყო „ქუთაისის ოკრუგის“ ცენტრი. ქუთაისის ოკრუგის უფროსი სხვებთან შედარებით მეტი უფლებებითა და მოვალეობებით იყო აღჭურვილი.
1840 წლის 10 აპრილს ჩამოყალიბდა საქართველო-იმერეთის გუბერნია, რომელშიც შედიოდა ქუთაისის მაზრა, რომლის მთავარი ქალაქი იყო ქუთაისი. მმართველობის ეს სისტემა მალე გაუქმდა და 1846 წლის 14 დეკემბერს ამიერკავკასიაში ახალი ადმინისტრაციული რეფორმა გატარდა, რომლის მიხედვით ამიერკავკასია 4 გუბერნიად გაიყო. საქართველომ შეადგინა ორი - თბილისისა და ქუთაისის გუბერნიები. ქუთაისი საგუბერნიო ქალაქად გამოცხადდა.
ქუთაისის გუბერნია ადმინისტრაციული და ტერიტორიული ცვლილებებით არსებობდა 1846 წლის 14 დეკემბრიდან 1921 წლის 10 აპრილამდე. ქუთაისის გუბერნიაში 1878 წლიდან შედიოდა ართვინის ოლქი (ისტორიული სამხრეთ საქართველო), ხოლო 1883 წლიდან ბათუმის ოლქიც, აგრეთვე ახალციხის მაზრა. ქუთაისი საიმპერიო მნიშვნელობის საგუბერნიო ცენტრი იყო და იგი გადიოდა ისეთი ქალაქების რანგში, როგორებიც იყო კიევი, ასტრახანი, კაუნასი, ვილნიუსი, მინსკი და ა.შ.
1857 წლის ივნისში შეიქმნა ქუთაისის საგენერალ-გუბერნატორო და ქუთაისის გენერალ-გუბერნატორს აფხაზეთის ტერიტორიაც დაექვემდებარა. ქუთაისის მნიშვნელობა იმდენად დიდი იყო ამ ეპოქაში, რომ ქალაქის გენერალ-გუბერნატორი ითვლებოდა სამხედრო და შავი ზღვის კავკასიის სანაპიროს ფლოტის სარდლად. 1867-დან 1883 წლამდე ქუთაისს ჩამოაცილეს საგენერალგუბერნატორო სტატუსი, მაგრამ მალევე იქნა აღდგენილი. დამოუკიდებელი საქართველოს ეპოქაში კვლავ ძალაში რჩებოდა საქართველოს გუბერნიებად დაყოფის პრინციპი. 1921 წლის 10 აპრილს საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ ქუთაისის გუბერნია გაუქმდა და 1921-1929 წლებში ქუთაისი ქუთაისის მაზრის ცენტრი იყო. 1929 წლის აგვისტოში მაზრის გაფართოების საფუძველზე შეიქმნა ქუთაისის ოლქი, რომლის ტერიტორია 10 768 კვადრატულ კილომეტრს შეადგენდა, ხოლო მოსახლეობის რაოდენობა 600 000-ზე მეტი იყო. ოლქი მალე გაუქმდა და ქუთაისის ადმინისტრაციული ფუნქცია იმითაც შეიკვეცა, რომ ქალაქის დაქვემდებარებიდან 1939 წელს გამოვიდა წყალტუბოს რაიონი. ქუთაისის რაიონის სოფლების ნაწილიც წყალტუბოს შეუერთეს. 1951 წელს კვლავ შეიქმნა ქუთაისის ოლქი, რომელიც მალევე 1953 წელს გააუქმეს. შეიზღუდა ქუთაისის პოლიტიკურ-ადმინისტრაციული სტატუსიც და ქუთაისი მხოლოდ და მხოლოდ რაიონული ცენტრის ფუნქცია შერჩა. 1959 წელს გააუქმეს ქუთაისის რაიონიც და ქალაქი თავისი მრავალსაუკუნოვანი არსებობის განმავლობაში პირველად შემოიფარგლა მხოლოდ საქალაქო ტერიტორიით და ქუთაისი არანაირი, თუნდაც მცირე ადმინისტრაციული ერთეულის ცენტრიც აღარ იყო.
1995 წელს შეიქმნა იმერეთის რწმუნებულის თანამდებობა, რითაც ქუთაისი იმერეთის გუბერნიის ცენტრი გახდა და ამ ფუნქციას ის დღევანდელ დღემდე ასრულებს.
2.3 ძირითადი მოვლენები
არსებობის 3500 წლის მანძილზე ქუთაისმა იხილა აღმავლობა და ვარდნა, დამოუკიდებლობა და ოკუპაცია. მან დატოვა რთული ისტორიული ნარატივი და მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობა. მე-19 საუკუნეში განვითარდა მისი სამრეწველო მნიშვნელობა, როგორც ზემოთ იყო აღწერილი. ამან თავის აპოგეას საბჭოთა პერიოდში მიაღწია. საბჭოთა ხელისუფლებამ ქუთაისს ინდუსტრიული ფუნქცია მიანიჭა. სამწუხაროდ ინდუსტრიულმა ქუთაისმა თითქმის ჩაახშო კულტურული ქუთაისი, ქალაქმა დაკარგა თავისი ადგილი საქართველოს ინტელექტუალურ ცხოვრებაში, რასაც ხელი შეუწყო იმან, რომ ქუთაისს წართმეული ჰქონდა პოლიტიკურ-ადმინისტრაციული ტრადიციული ფუნქცია.
კულტურის განვითარების სტრატეგიის კუთხით, სხვა მნიშვნელოვანი მოვლენები მოიცავდა საქართველოს პარლამენტის თბილისიდან ქუთაისში დროებით გადატანას, რამაც ქუთაისის პრესტიჟის მოკლევადიანი ამაღლება გამოიწვია და ბაგრატის ტაძრის იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სტატუსის გარკვეულწილად დამამცირებელი მოხსნას. ორივე ეს განვითარება განხილულია ამ დოკუმენტის სხვა ნაწილებში. კიდევ ერთი მოვლენა, ასევე არა პოზიტიური, იყო ქუთაისის მოსახლეობის კლება, „ტვინისა და უნარების გადინების“ შედეგი, რომელიც ასევე სხვაგან არის ნახსენები.
დადებითის მხრივ, უფრო დეტალურად ახსნილია ქვემოთ, არის რამდენიმე მწვანე გასროლა. COVID-19, რა თქმა უნდა, სამწუხაროა, მაგრამ გაუმჯობესებული სატრანსპორტო კავშირები, განსაკუთრებით ქუთაისის აეროპორტი და სხვა პოზიტიური ფაქტორები ნიშნავს იმას, რომ ტურიზმი ვითარდება. არის ინვესტიციების სერიოზული მაგალითები ქუთაისში, რაც მართლაც წამახალისებელი მოვლენაა.